中共西安市委 关于郭乃科、关相林同志职务任免的通知

Cesarstwo Rzymskie

Imperium Romanum

27 p.n.e. – 395/476
Flaga
Ustrój polityczny	cesarstwo
Stolica	Rzym (do 286, 395–402) Mediolan (286–330) Konstantynopol (330–395) Rawenna (402–476)
Data powstania	27 p.n.e.
Data likwidacji	395 n.e.
W?adca	Oktawian August (pierwszy) Teodozjusz I Wielki (de facto ostatni)
Powierzchnia	ok. 4 600 000 km2
Populacja (150) ? liczba ludno?ci	ok. 55 900 000?
? g?sto??	12,3 os./km2
Waluta	Sesterc, aureus, solid, nomisma
Narody i grupy etniczne	Rzymianie, Celtowie, Etruskowie, Grecy, ?ydzi, Egipcjanie
J?zyk urz?dowy	?acina, greka i j?zyki regionalne
Religia dominuj?ca	Religia staro?ytnego Rzymu
Po?o?enie na mapie Cesarstwo Rzymskie w czasie najwi?kszego zasi?gu terytorialnego w 117 r. (w momencie ?mierci cesarza Trajana)

Cesarstwo Rzymskie (?ac. Imperium Romanum) – staro?ytne państwo obejmuj?ce obszary basenu Morza ?ródziemnego, powsta?e z przekszta?cenia republiki rzymskiej w system monarchiczny. Przyjmuje si?, ?e pocz?tkiem cesarstwa by? rok 27 p.n.e., kiedy Gajusz Oktawiusz otrzyma? od senatu tytu? augusta (wywy?szony przez bogów). Potwierdza?o to pozycj? Oktawiana jako najwa?niejszej osoby w państwie i przynios?o definitywny koniec republice rzymskiej.

Pocz?tkowo form? rz?dów w cesarstwie by? pryncypat: formalnie zachowano poprzedni ustrój, a cesarz utrzymywa? najwy?sz? w?adz? w państwie, sprawuj?c wszystkie najwa?niejsze urz?dy republiki i kontroluj?c armi?. W wyniku reform Dioklecjana i Konstantyna nasta?a era dominatu ze znacznie mocniejsz? pozycj? cesarsk?.

W 395 roku cesarstwo definitywnie rozpad?o si? na cz??ci zachodni? i wschodni?. Cesarstwo zachodniorzymskie, po dwukrotnym zdobyciu Rzymu przez barbarzyńców, upad?o w 476 roku w wyniku problemów wewn?trznych i w?drówki ludów. Natomiast Cesarstwo wschodniorzymskie upad?o w roku 1453, w wyniku zdobycia Konstantynopola przez armi? tureck? Mehmeda II oraz wcze?niejsze os?abienia Cesarstwa IV Wypraw? krzy?ow?.

Dzieje

Oktawian August

Panowanie Oktawiana Augusta (27 p.n.e.–14 n.e.) cechowa?o przywrócenie stabilno?ci politycznej i spo?ecznej. Ustrój republikański nie zosta? formalnie zniesiony, a w?adza cesarza wywodzi?a si? z po??czenia kompetencji urz?dów cywilnych oraz wojskowych, w szczególno?ci w?adzy konsula (najwy?szego urz?dnika i dowódcy wojskowego), trybuna ludowego (protektora ludu z prawem weta i inicjatyw? prawodawcz?) i najwy?szego kap?ana (Pontifex Maximus). Cezara okre?lano równie? jako zwyci?skiego wodza (Imperator) oraz ojca ojczyzny (pater patriae). August zachowa? przywileje senatorów, podkre?laj?c, ?e jest pierwszym w?ród równych (princeps). Dlatego ten system rz?dzenia nazwano pryncypatem.

August wprowadzi? szereg reform usprawniaj?cych administracj? rzymsk?. Zast?pi? skorumpowanych i ambitnych patrycjuszy sprawnymi administratorami ze stanu ekwitów (nale?a? do nich m.in. Poncjusz Pi?at), daj?c im kluczowe stanowiska w państwie, np. prefekta Egiptu (wa?ne ?ród?o zaopatrzenia w zbo?e) czy prefekta pretorii (gwardia cesarska w Rzymie). Zast?pi? tak?e skorumpowanych przedsi?biorców, dzier?awi?cych podatki, urz?dnikami państwowymi. Rozs?dne podatki i stabilna moneta spowodowa?y rozwój handlu i wzrost gospodarczy.

August zaj?? si? tak?e reform? religii i uzdrowieniem obyczajów. Ustanowi? prawa zach?caj?ce do ma??eństwa i posiadania dzieci (opodatkowano kawalerów i bezdzietnych), wprowadzi? kary za przest?pstwa seksualne. Promowa? kultur? opiewaj?c? proste, wiejskie i rodzinne warto?ci oraz pobo?no??. Odbudowa? 53 ?wi?tynie w Rzymie, odnawiaj?c zaniedbane ceremonie religijne.

Oktawian kontynuowa? ekspansj? rzymsk? w Europie, cho? nie uda?y si? jego plany podboju terenów dzisiejszych Niemiec. W bitwie w Lesie Teutoburskim jesieni? 9 r. n.e. Rzymianie utracili 3 legiony i po tej pora?ce granice rzymskie na pó?nocy stopniowo opar?y si? o naturalne bariery – rzeki Ren i Dunaj, a polityka ich fortyfikowania by?a kontynuowana w kolejnych wiekach.

Dynastia julijsko-klaudyjska

Jedn? ze s?abo?ci cesarstwa by? brak ustalonych zasad sukcesji. Podtrzymywanie fikcji trwania republiki uniemo?liwia?o ustalenie wprost zasady dziedziczenia, chocia? najcz??ciej to krewni zmar?ego cesarza si?gali po w?adz? na podstawie testamentu poprzednika. Nast?pc? Augusta zosta? jego pasierb – Tyberiusz (14–37). Ju? wspó?cze?ni podejrzewali, czy jego wej?cia na ?tron cesarski” nie u?atwi?a jego matka, Liwia Druzylla. Podejrzewano j? o spowodowanie zabójstwa m??ów jedynej córki cesarza Julii Starszej – Marka Marcellusa i Marka Agrypy oraz jej synów, a wnuków Augusta – Gajusza Cezara i Lucjusza Cezara. Tyberiusz by? skutecznym dowódc? i administratorem, cho? za swego panowania nie opuszcza? ju? Italii. Pod koniec rz?dów wycofa? si? do willi na Capri, pozostawiaj?c rz?dy w r?ku prefekta pretorii Lucjusza Aeliusza Sejanusa. Jego dwór na Capri cieszy? si? z?? s?aw? ze wzgl?du na kr???ce opowie?ci o odbywaj?cych si? tam orgiach i zbrodniach.

Jego sukcesorem by? m?ody Gajus zwany Kaligul? (37–41), jeden z wnuków Druzusa, zmar?ego wiele lat wcze?niej m?odszego brata Tyberiusza. Kaligula zdoby? pocz?tkowo popularno??, znosz?c podatek od sprzeda?y oraz sponsoruj?c igrzyska sportowe i przedstawienia, ale szybko sta? si? tyranem. Mordowa? senatorów, aby posi??? ich ?ony i maj?tki, na gubernatorów mianowa? przyjació? z dzieciństwa, ??da? oddawania sobie czci jako Jowiszowi i – wed?ug Swetoniusza – planowa? powierzenie urz?du konsula swojemu koniowi, Incitatusowi. W końcu sam zosta? zamordowany przez spiskowców.

Po ?mierci Kaliguli rozwa?ano przywrócenie republiki, ale pretorianie wymusili na senacie uznanie nowego cesarza. Zosta? nim Klaudiusz (41–54), stryj zamordowanego Kaliguli, który dotychczas ?y? na uboczu. Znienawidzony przez senatorów Klaudiusz otacza? si? g?ównie wyzwoleńcami, którzy zdobyli du?y wp?yw na rz?dy. Odznaczy? si? on rozs?dnymi decyzjami politycznymi oraz wprowadzeniem humanitarnych praw dotycz?cych d?u?ników i niewolników. Klaudiusz rozbudowa? równie? port w Ostii oraz wybudowa? nowy akwedukt zaopatruj?cy Rzym w wod?. Zosta? otruty przez swoj? czwart? ?on? Agrypin?, która w ten sposób zdoby?a tron dla swojego syna Nerona (54–68), o?enionego z córk? Klaudiusza – Oktawi?. Wkrótce po obj?ciu rz?dów Neron kaza? zabi? m?odszego brata Oktawii, Brytanika, syna i jedynego spadkobierc? Klaudiusza. Zamordowa? te? w?asn? matk?, a pó?niej na polecenie swej kochanki i przysz?ej ?ony Poppei wygna? i kaza? zabi? tak?e Oktawi?. Neron zapocz?tkowa? tak?e prze?ladowania chrze?cijan, wykorzystuj?c do tego po?ar Rzymu w 64 roku. W?ada? nieudolnie i wybuch?y przeciwko niemu bunty. Pope?ni? samobójstwo podczas ucieczki z opanowanego przez swoich wrogów Rzymu.

?mier? Nerona spowodowa?a wyga?ni?cie dynastii julijsko-klaudyjskiej i zapocz?tkowa?a wojn? domow?, podczas której rzymscy ?o?nierze powo?ali po kolei czterech cesarzy: Galb?, Othona, Witeliusza i Wespazjana. Dlatego rok 69 nazywany jest rokiem czterech cesarzy. Obna?y?o to fikcj? republikańskich tradycji – w?adza cesarzy opiera?a si? w istocie na armii.

Dynastie Flawiuszów i Antoninów

Forum Romanum – pozosta?o?ci po dawnej stolicy cesarstwa rzymskiego

Zasi?g państwa rzymskiego w latach: 133 p.n.e. (czerwony), 44 p.n.e. (pomarańczowy – pó?na republika, zdobycze takich przywódców jak Pompejusz i Juliusz Cezar), 14 n.e (?ó?ty – zdobycze Oktawiana Augusta), 117 n.e (zielony – zdobycze pó?niejszych cesarzy)

Mapa Cesarstwa z atlasu Kieperta (1870)

Z walk o w?adz? zwyci?sko wyszed? Wespazjan (69–79), dowódca armii na wschodzie. Wybór na cesarza zasta? go podczas t?umienia powstania ?ydowskiego w Judei. Powo?uj?c nowych senatorów spoza Italii oraz lojalnych dowódców zbudowa? poparcie dla nowej dynastii – Flawiuszy. Uzdrowi? finanse państwa. Po nim w?adz? przej?? syn cesarza Tytus Flawiusz. Jego krótkotrwa?e rz?dy (79–81) dobrze zapisa?y si? w pami?ci Rzymian, podczas gdy jego brat i nast?pca Domicjan (81–96) uwa?any by? za tyrana, a z?ej opinii nie poprawi?y nawet jego liczne sukcesy wojskowe. Domicjan zbudowa? system fortyfikacji mi?dzy Renem a Dunajem. Nie ufaj?c senatorom rozbudowa? system szpiegostwa i terroru. Zgin?? w wyniku spisku pa?acowego.

Senat przyzna? wówczas tytu? cesarza Nerwie (96–98), uprzedzaj?c tym samym akcj? wojska i unikaj?c kolejnej wojny domowej, jak to si? wydarzy?o po upadku Nerona. Nerwa adoptowa? szanowanego gubernatora Germanii – Trajana (98–117), zapocz?tkowuj?c w ten sposób dynasti? Antoninów. Trajan by? pierwszym cesarzem urodzonym poza Rzymem (w Hiszpanii) i wybitnym ?o?nierzem, który podbi? kilka nowych prowincji: Dacj?, Armeni?, Arabi?, Mezopotami?. Ze wzgl?du na zdolno?ci administracyjne i rozs?dn? polityk? uwa?any jest za jednego z najlepszych cesarzy. Zainicjowa? program budowy wielu obiektów w ca?ym imperium. By? autorem programu ?wiadczeń spo?ecznych, m.in. rozdawnictwa ?ywno?ci dla biednych dzieci. Wzbudza? podziw senatorów i podw?adnych bezpo?rednim i sprawiedliwym traktowaniem oraz otwartym umys?em. Za jego panowania imperium obejmowa?o tereny od wybrze?y Zatoki Perskiej, Morza Kaspijskiego i Egiptu po ?rodkow? Szkocj? i pó?nocne Maroko w 117 roku oraz Dacj? i jako protektorat Królestwo Bosporańskie.

Kuzyn i sukcesor Trajana, Hadrian (117–138), by? niezmordowanym podró?nikiem i mi?o?nikiem kultury greckiej. Rozpocz?? rz?dy od wycofania wojsk z Armenii i Mezopotamii, których utrzymanie by?o zbyt kosztowne. Zreformowa? administracj?, kontynuowa? budow? fortyfikacji limes (np. 117-kilometrowy Wa? Hadriana w Brytanii) oraz dróg. Po nim tron odziedziczy? Antoninus Pius (138–161). Jego pokojowe panowanie uznaje si? za najlepszy okres w historii Rzymu. Jego nast?pca Marek Aureliusz (161–180) by? ju? zmuszony po?wi?ci? wiele czasu walkom z najazdami Germanów. By? filozofem na tronie, a jego Rozmy?lania nale?? do klasyki filozofii stoickiej.

Historycy nazywali pi?ciu cesarzy z dynastii Antoninów (Nerw?, Trajana, Hadriana, Antoninusa Piusa i Marka Aureliusza) ?dobrymi cesarzami”. Nie zalicza si? do nich syna i dziedzica Marka Aureliusza, Kommodusa (180–192), który interesowa? si? g?ównie walkami gladiatorów, w których ch?tnie sam bra? udzia?. Kiedy Kommodus zmar? (najprawdopodobniej zamordowany), zdemoralizowani pretorianie przeprowadzili aukcj?, której stawk? by? tron cesarski. Wkrótce do gry do??czy?y tak?e legiony i zacz??a si? wojna domowa, która spustoszy?a imperium.

Cesarze-?o?nierze

Ataki ludów ?barbarzyńskich” na Cesarstwo w latach 268-271

Wojna domowa wynios?a na cesarski tron Septymiusza Sewera (193–211), dowódc? armii Dunaju. Po pokonaniu rywali by? zmuszony po?wi?ci? wi?kszo?? panowania na gaszenie p?on?cych granic imperium. Nie ufa? senatowi i pozbawi? senatorów stanowisk dowódczych w armii. Nie ufa? tak?e gwardii pretoriańskiej, któr? rozwi?za?. Lojalno?? armii zapewni? sobie, ustalaj?c sta?y ?o?d oraz rozlu?niaj?c dyscyplin?: zezwoli? ?o?nierzom na ma??eństwo, posiadanie w?asnej ziemi oraz zamieszkiwanie w miastach poza obozami. ?o?nierzom powierzy? tak?e szereg obowi?zków administracyjnych, m.in. zbieranie podatków. Reformy te jednak raczej os?abi?y ni? umocni?y państwo, a jego pi?ciu nast?pców (w tym dwóch synów) zosta?o zamordowanych mimo sta?ej polityki przekupywania wojsk. Wa?nym posuni?ciem nast?pcy Septymiusza, Karakalli, by?o rozci?gni?cie praw obywateli rzymskich na wszystkich wolnych mieszkańców imperium w 212. Panowanie dynastii Sewerów zakończy?o si? w 235 zabójstwem cesarza Aleksandra Sewera.

Armia pocz??a si? uwa?a? za reprezentanta ludu rzymskiego i ?ród?o wszelkiej w?adzy. Mi?dzy 235 a 284 wojsko powo?a?o oko?o 20 cesarzy, którym uda?o si? zaj?? Rzym, a tak?e 30, którym to si? nie uda?o. Tylko jeden z tych cesarzy zmar? ?mierci? naturaln?.

Upadek w?adzy spowodowa? za?amanie si? gospodarki: poborcy podatkowi ??dali olbrzymich podatków dla walcz?cych ze sob? armii, a zbankrutowani rolnicy stawali si? poddanymi latyfundystów lub zajmowali si? rabunkiem. Porzucone ziemie zdobywa?y w tym czasie plemiona germańskie przyby?e zza Renu i Dunaju. Na wschodzie w granice imperium wdar?y si? wojska Sasanidów, a nast?pnie w?asne państwo stworzy?a tam Palmyra. Anarchia oraz zaniedbanie dróg i mostów doprowadzi?y do sparali?owania handlu, co wywo?a?o autarkiczn? gospodark? na wsi i upadek miast. Pieni?dz straci? warto?? (monety bite w 270 zawiera?y tylko 1% srebra), co spowodowa?o przej?cie z gospodarki pieni??nej na wymian? barterow?. Równie? podatki pieni??ne zosta?y zast?pione przez podatki naturalne pobierane u producentów np. w ?ywno?ci, broni i odzie?y. Zubo?enie sponsorów uderzy?o tak?e w szkolnictwo, kultur?, igrzyska i festiwale religijne. Ubocznym skutkiem by? wzrost senatorskich latyfundiów i zast?powania w nich niewolników (jako zbyt drogich) przez ubogich dzier?awców. Za panowania Aureliana (271–275) Rzym, który dawno wykroczy? poza mury postawione w IV w. p.n.e., zosta? otoczony nowymi murami. By? to widomy znak s?abo?ci cesarstwa.

Reformy Dioklecjana i Konstantyna

Sytuacja gospodarcza i militarna zacz??a poprawia? si? w latach 80. III w. Stabilizacj? polityczn? przywróci? Dioklecjan, który zosta? cesarzem w 284. Po d?u?szych przemy?leniach uzna?, ?e sam nie podo?a obowi?zkom, dobra? sobie jako wspó?rz?dc? Maksymiana, któremu powierzy? zarz?d prowincji zachodnich. Wkrótce potem obaj cesarze (augu?ci) wybrali pomocników (cezarów). System sprawowania w?adzy przez czterech cesarzy (tetrarchia) zosta? stworzony przez Dioklecjana jako sta?a instytucja. W 305 Dioklecjan abdykowa? i przekaza? w?adz? swojemu cezarowi. Pokojowe przekazanie w?adzy jednak si? nie powiod?o. Wybuch?a wojna domowa, z której zwyci?sko wyszed? Konstantyn, który w 312 opanowa? zachodni?, a w 324 wschodni? cz??? cesarstwa.

Podczas rz?dów Maksencjusza i Konstantyna cesarstwo zosta?o zreorganizowane. Okre?la si? ten okres historii cesarstwa mianem Nowej Republiki. Armi? rozbudowano i podzielono na broni?cych granic limitanei i ruchom? armi? polow? comitatenses. Prowincje zosta?y podzielone na mniejsze jednostki, aby u?atwi? zarz?dzanie nimi. Przywróci?o to ?ad spo?eczny, ale powsta?a rozbudowana warstwa administracji, która szybko okaza?a si? nieudolna i skorumpowana. Wzros?y podatki. Ludno?? ubo?a?a, ch?opi stopniowo spadali do rangi niewolników.

Konstantyn wyda? w 313 edykt mediolański, zezwalaj?cy na legalne wyznawanie chrze?cijaństwa. Dostrzeg? w nim si??, która mog?a stanowi? element spajaj?cy nowy porz?dek. Wcze?niej si?? t? stanowi? kult religijny oddawany osobie cesarza. Konstantyński edykt wolno?ci religijnej sprawi?, ?e chrze?cijaństwo mia?o wspiera? państwo w radykalnie odmienny sposób. Odt?d praktykowanie jakiejkolwiek religii mia?o by? spraw? osobistego wyboru obywateli. Wraz z chrze?cijaństwem wesz?o w ?ycie polityczne poj?cie wolno?ci religijnej. Jednym z ideologów Nowej Republiki by? Laktancjusz, wychowawca cesarskiego syna Kryspusa. Cel jego dzie?a Divinae Institutiones (Bo?e rozporz?dzenia) by? ten sam, co wcze?niej De oficiis Cycerona. Dwadzie?cia cztery lata pó?niej, b?d?c na ?o?u ?mierci, Konstantyn sam przyj?? chrzest. Wszyscy kolejni cesarze byli chrze?cijanami. Wyj?tkiem okaza? si? panuj?cy w latach 361–363 Julian, który podj?? ostatni? – nieudan? – prób? o?ywienia religii starorzymskiej. W 392 cesarz Teodozjusz Wielki wprowadzi? chrze?cijaństwo jako religi? państwow?. Wszelkie inne by?y odt?d nielegalne.

Podzia? Cesarstwa Rzymskiego na wschodnie i zachodnie

W III wieku podupad? autorytet cesarzy, wynoszonych na tron i obalanych przez armi? (wi?kszo?? w?adców tego okresu zosta?a zamordowana). Napotkali oni coraz wi?ksze trudno?ci w rz?dach nad rozleg?ym Imperium. Dlatego pod koniec III wieku cesarz Dioklecjan wprowadzi? wspó?rz?dy czterech cesarzy, jednak system ten przetrwa? zaledwie do pocz?tków IV stulecia. Trwa?y – jak si? pó?niej okaza?o – podzia? cesarstwa nast?pi? w 395 roku. Odt?d rz?dzi?o dwóch cesarzy: jeden panowa? w zachodniej, a drugi we wschodniej cz??ci państwa. Cesarstwo zachodniorzymskie prze?ywa?o stopniowy rozk?ad, os?abiane Wielk? w?drówk? ludów i najazdami Hunów oraz Wandalów, a? w końcu przesta?o istnie?, kiedy w roku 476 barbarzyński wódz Odoaker obali? cesarza Romulusa Augustulusa. Wschodnie cesarstwo natomiast istnia?o jeszcze d?ugo. Najbardziej rozkwit?o za panowania Justyniana Wielkiego, trac?c jednak w VII wieku naszej ery prowincje lewantu i Afryk?. Sze?? wieków pó?niej uleg?o inwazji krzy?owców w 1204 roku, przez co straci?o pozosta?e prowincje na Ba?kanach i w Azji Mniejszej, niezb?dne do prze?ycia i powstrzymywania kolejnych inwazji muzu?mańskich Turków – Seld?uków i Osmanów. Odrodzone niemal 60 lat pó?niej, upad?o w kar?owatej postaci, w 1453 roku, po zdobyciu Konstantynopola przez Imperium Osmańskie.

Ustrój

Pryncypat

W?adza cesarza

Wprowadzony po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta ustrój opiera? si? na w?adzy jednostki, jak? by? cesarz przy zachowaniu pozorów instytucji republikańskich.

Cesarz by? princepsem, ?pierwszym obywatelem republiki”, piastuj?cym jednocze?nie funkcje imperatora, przywódcy senatu, prokonsula zarz?dzaj?cego 18 prowincjami, najwy?szego kap?ana, trybuna ludowego i cenzora ustalaj?cego listy senatorów. Pryncypat nie by? dziedziczny, ale w?adca mia? mo?liwo?? wyznaczenia swego nast?pcy. Pryncypat trwa? w Rzymie a? do rz?dów Dioklecjana.

Administracja w pierwszych wiekach cesarstwa

Cesarstwo Rzymskie obejmowa?o wówczas terytorium, na którym obecnie znajduje si? ponad 30 państw. Zamieszkiwa?o je oko?o 50 mln ludzi. Mimo to posiada?o ono szcz?tkow? administracj? centraln?. Wp?yw państwa na codzienne ?ycie znakomitej wi?kszo?ci obywateli by? znikomy. Cesarz, wsparty niewielkim zespo?em sekretarzy, z?o?onym najcz??ciej z jego w?asnych niewolników oraz wyzwoleńców, nie by? w stanie zarz?dza? zbyt wieloma sprawami i znaczn? cz??? w?adzy musia? oddawa? zarz?dcom prowincji i prokuratorom, których aparat administracyjny te? nie by? znacz?cy. Ca?e imperium tworzy?a mozaika samorz?dnych miast, którymi, wraz z przyleg?ymi do nich terenami, rz?dzi?a miejscowa elita. Odpowiada?a ona za prowadzenie bie??cej administracji, realizacj? wielu ustaw i ?ci?ganie podatków. Miasta te by?y przewa?nie kopiami stolicy imperium – mia?y w?asny senat i urz?dników wybieranych corocznie spo?ród lokalnych wielmo?ów.

Dominat

Charakter w?adzy cesarza zmieni? si? w czasie rz?dów Dioklecjana. Cesarz sprawowa? odt?d niekwestionowan?, absolutn? w?adz?, u?ywaj?c tytu?u dominus et deus (pan i bóg). Zerwano ca?kowicie z pozorami republiki, a w?adz? senatu ograniczono do roli doradczej.

Dioklecjan wprowadzi? tak?e rz?dy, nazwane tetrarchi? (rz?dy czterech, czwórw?adza), polegaj?ce na tym, ?e imperium rz?dzi dwóch augustów, którzy mianuj? swoich zast?pców zwanych cezarami; teoretycznie po 20 latach sprawowania w?adzy mieli oni zrzec si? tytu?u augusta na rzecz swego zast?pcy, który po kolejnych 20 latach powinien zrzec si? w?adzy na rzecz swego cezara itd. System tetrarchii nie utrzyma? si?, a jego ostateczny koniec stanowi?o przej?cie w?adzy przez Konstantyna Wielkiego.

Podzia? terytorialny

Podzia? terytorialny pod koniec IV w. n.e.

Cesarstwo Rzymskie obejmowa?o wówczas wszystkie ziemie okalaj?ce Morze ?ródziemne oraz Morze Czarne

• Prefektura Galii
  • Brytania (Anglia z Wali?)
  • Galia (Szwajcaria, Francja, Nadrenia, Belgia i po?udniowa Holandia)
  • Hiszpania (Hiszpania z Portugali?)
  • Mauretania Tingitańska (pó?nocne Maroko)
• Prefektura Italii
  • Italia (W?ochy i Korsyka)
  • Mauretania Cezarejska (pó?nocna Algieria)
  • Afryka Prokonsularna (Tunezja i Trypolitania)
  • Miasto Rzym
  • Iliria (Austria, S?owenia, Bawaria, zachodnie W?gry, Bo?nia i Hercegowina, Chorwacja i Czarnogóra)
• Prefektura Illyricum
  • Dacja (zachodnia Bu?garia i Serbia)
  • Macedonia
  • Grecja
• Prefektura Wschodu i Orientu
  • Tracja (wschodnia Bu?garia i europejska Turcja)
  • Asiana (zachodnia cz??? azjatyckiej Turcji)
  • Pont (wschodnia cz??? azjatyckiej Turcji)
  • Orient (Syria, Libia, Izrael, zachodnia Jordania, Egipt i Cyrenajka)

Formalna ci?g?o?? idei Cesarstwa do 1806 i tytu?u cesarskiego do 1922

Tak zwany podzia? Cesarstwa Rzymskiego w 395 nie by? podzia?em imperium na dwa państwa. Państwo mia?o by? jednolite i rz?dzone wspólnie przez dwóch równych sobie cesarzy rzymskich (imperatorów augustów). W przypadkach, kiedy jednego z cesarzy by zabrak?o, drugi stawa? si? jedynow?adc? ca?ego imperium. W 476 dowódca rzymski Odoaker, który zosta? przez swoje wojska obwo?any królem Italii, zdetronizowa? cesarza zachodniorzymskiego Romulusa Augustulusa. Cztery lata pó?niej zabiega? o namiestnictwo italskie i zwierzchno?? Zenona Izauryjczyka. Jednak w 493 król ostrogocki Teodoryk Wielki obali? rz?dy Odoakra, a w 497 uzna? Anastazjusza I za jedynego cesarza rzymskiego i przyj?? od niego godno?? namiestnika Italii.

Cesarstwo Rzymskie pod w?adz? jednego imperatora augustusa rezyduj?cego w Konstantynopolu istnia?o do 800, kiedy to Karol Wielki zosta? ukoronowany w Rzymie na cesarza przez papie?a Leona III. Imperator wschodniorzymski uzna? tytu? cesarski Karola w 812, przez co powsta?a formalna dwuw?adza w Imperium Romanum, b?d?cym wtedy jedynie ide? państwa, a w rzeczywisto?ci dwoma odr?bnymi i niezale?nymi od siebie państwami – bizantyńskim i frankijskim. Zachodnia w?adza cesarska przesz?a nast?pnie w 814 na syna Ludwika I Pobo?nego, a po jego ?mierci Cesarstwo Karolińskie rozpad?o si? i w ramach traktatu w Verdun zosta?o podzielone na trzy cz??ci: zachodnie, ?rodkowe tudzie? wschodnie. Mimo to godno?? cesarza nadal istnia?a, lecz funkcja ta zacz??a traci? na znaczeniu. Po detronizacji Karola III Grubego dynastia Karolingów utraci?a tytu? cesarski, który nast?pnie by? w r?kach innych rodów i przetrwa? do 924. Dopiero w 962 królowi niemieckiemu Ottonowi I Wielkiemu z dynastii Ludolfingów uda?o si? ponownie utworzy? Imperium Rzymskie na zachodzie. Nast?pnie po uregulowaniu stosunków z Bizancjum Otton I uzyska? uznanie swojej godno?ci cesarskiej przez rzymski wschód. ?wi?te Cesarstwo Rzymskie zosta?o rozwi?zane w 1806 przez Napoleona I, a na jego miejsce powsta? Zwi?zek Reński.

Cesarstwo Bizantyńskie upad?o wraz ze zdobyciem Konstantynopola przez Osmanów w 1453 roku. Godno?? cesarza wschodniorzymskiego sta?a si? jednym z tytu?ów w?adcy państwa Turków Osmańskich. Tytu? cesarski przepad? wraz z rozpadem Imperium Osmańskiego i abdykacj? ostatniego su?tana Mehmeda VI w 1922. W?ród państw muzu?mańskich istnia? te? Su?tanat Rumu, którego nazwa odwo?ywa?a si? do dziedzictwa rzymskiego.

Po ?mierci ostatniego cesarza bizantyńskiego, Konstantyna XI Paleologa, rol? patrona prawos?awia przej?? wielki ksi??? moskiewski Iwan III Srogi. Po?lubi? on córk? Tomasza Paleologa, Zofi?. Jej wnuk, Iwan IV Gro?ny, zacz?? tytu?owa? si? carem Wszechrusi (car jest s?owiańskim odpowiednikiem s?owa cesarz). Natomiast jego nast?pcy wspierali ide?, ?e Carstwo Rosyjskie by?o jedynym i w?a?ciwym dziedzicem Rzymu i Konstantynopola, dlatego Moskwa by?a nazywana Trzecim Rzymem. Koncepcja ta by?a podtrzymywana a? do obalenia Imperium Rosyjskiego przez rewolucj? lutow? w 1917.

Zobacz te?

• Militia Vigilum
• wojny partyjsko-rzymskie
• wojny rzymsko-sasanidzkie

Bibliografia

• Wies?aw Suder: Census populi: demografia staro?ytnego Rzymu. Rzym: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc?awskiego, 2003. ISBN 83-229-2358-9.
• Charles Norris Cochrane: Chrze?cijaństwo i kultura antyczna. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1960.
• Tadeusz Manteuffel: Historia Powszechna. ?redniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-08685-8.

Linki zewn?trzne

• Legio XXI Rapax - rekonstrukcje historyczne rzymskich legionów w Polsce
• Interaktywna mapa imperium rzymskiego
• Tabula Peutingeriana - ?redniowieczna kopia rzymskiej mapy cesarstwa
• IMPERIUM ROMANUM - polska strona o antycznym Rzymie