二十四团司法所做好法律援助工作零距离便民服务

Gajusz Juliusz Cezar

Gaius Iulius Caesar

Tzw. portret tuskulański – przypuszczalnie jedyna podobizna rze?biarska Cezara wykonana za jego ?ycia
Dyktator
Okres	百度 山再高，往上攀，总能登顶；路再长，走下去，定能到达。 od pa?dziernika 49 p.n.e. do 15 marca 44 p.n.e.
Nast?pca	Oktawian August, pierwszy w?adca Cesarstwa rzymskiego
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	12 lipca 100 p.n.e. lub 13 lipca 102 p.n.e. Rzym
Data i miejsce ?mierci	15 marca 44 p.n.e. Rzym
Przyczyna ?mierci	zabójstwo
Miejsce spoczynku	?wi?tynia Cezara
?ona	Kornelia od 84 p.n.e. do 69 p.n.e.
Dzieci	Julia
?ona	Pompeja od 67 p.n.e. do 61 p.n.e.
?ona	Kalpurnia od 59 p.n.e. do 44 p.n.e.
Konkubina	Kleopatra
Dzieci	Ptolemeusz XV Cezarion
Moneta
Denar z podobizn? Cezara z r. 44 p.n.e.

Gajusz Juliusz Cezar, ?ac. Gaius Iulius Caesar (ur. 12 lipca 100 p.n.e. lub 13 lipca 102 p.n.e. (koncepcja Mommsena i Diona) w Rzymie, zm. 15 marca 44 p.n.e. tam?e) – rzymski polityk, wódz, dyktator i pisarz. Jeden z cz?onków stronnictwa popularów, spowinowacony z Cynn? i Mariuszem. Po ich ?mierci piastowa? kolejno urz?dy kwestora, edyla, pretora, konsula, imperatora oraz dyktatora. S?aw? zdoby? dzi?ki namiestnictwu w Galii. Dzi?ki pomocy swych ?o?nierzy uda?o mu si? pokona? opozycj?, skupion? wokó? senatu i Pompejusza – tzw. optymatów, aby nast?pnie, po wieloletnich walkach, przej?? pe?ni? w?adzy w Rzymie. Zamordowany w idy marcowe przez senatorów pod przywództwem Brutusa oraz Gajusza Kasjusza. W testamencie adoptowa? syna swojej siostrzenicy Gajusza Oktawiusza, pó?niejszego Oktawiana Augusta, wyznaczaj?c go na swego spadkobierc?.

M?odo??

Cezar by? synem Gajusza Juliusza Cezara Starszego, po którym odziedziczy? imiona. Ród Juliuszów, jak sam utrzymywa?, wywodzi? swe pochodzenie od mitycznego Eneasza i bogini Wenus. Matk? Cezara by?a Aurelia Kotta.

By? bratankiem Julii, ?ony Gajusza Mariusza, przywódcy stronnictwa popularów w Rzymie. Stronnictwo to, forsuj?ce projekty zmian w państwie, znajdowa?o si? w niekorzystnym po?o?eniu, gdy? od roku 82 p.n.e. w Rzymie dyktatur? pe?ni? Lucjusz Korneliusz Sulla, przywódca konserwatywnego stronnictwa optymatów.

Walka pomi?dzy tymi stronnictwami dotyka?a tak?e Cezara. W roku 84 p.n.e., majac szesna?cie lat, uzyska? dzi?ki Mariuszowi pierwszy urz?d polityczno-religijny – tytu? kap?ana boga Jowisza (flamen Dialis). Jednak ju? w 82 roku p.n.e. straci? go, gdy? odmówi? spe?nienia rozkazu Sulli, który narzuci? mu rozwód z Korneli? Cynill?. By?a ona córk? Lucjusza Korneliusza Cynny, drugiego po Gajuszu Mariuszu przywódcy popularów. Cezar straci? te? posag Kornelii, ale Sulla zagwarantowa? mu nietykalno??.

Cezar nie dowierza? jednak Sulli, który wcze?niej ?ama? przyrzeczenia, i uciek? w Góry Sabińskie. Tam ukrywa? si? w?ród bagien i lasów. Niedogodno?ci tych kryjówek wywo?a?y u niego powa?n? chorob?. Gdy przewo?ono go na noszach w inne miejsce, zosta? pojmany przez wojska Sulli. Du?y okup wyp?acony ?o?nierzom pozwoli? Cezarowi uratowa? ?ycie i wolno??. Jego znajomi w Rzymie, krewni Aurelii, przede wszystkim jej starszy brat, lubiany przez Sull? Aureliusz Kotta, a nawet dziewice Westalki, wstawiali si? za Cezarem, aby umo?liwi? mu bezpieczny powrót do Rzymu. Uda?o im si? to, mimo i? Sulla ostrzeg?, ?e m?odzieniec, za którym si? wstawiaj?, przysporzy stronnictwu optymatów wielu trosk (?strze?cie si?: w tym Cezarze drzemie wielu Mariuszów”). Cezar jednak nie mia? zamiaru wraca? do Rzymu – wiedzia?, ?e w tak niedogodnym po?o?eniu politycznym, w jakim si? znalaz?, jego kariera polityczna by?a skazana na kl?sk?. Wiedzia? tak?e, ?e jako polityk b?dzie musia? si? wcze?niej wykaza? s?u?b? w armii i walk?.

Uda? si? do pó?nocno-zachodniej Azji Mniejszej, gdzie wspomaga? Marka Minucjusza Termusa w obl??eniu miasta Mitylena na wyspie Lesbos, gdzie powierzono mu misj? sprowadzenia okr?tów od króla Bitynii Nikomedesa IV. Misj? t? wykona?, jednak zabawi? na dworze na tyle d?ugo, ?e powsta?a plotka o romansie z królem. Epizod w Bitynii dawa? pretekst do satyrycznych komentarzy przeciwnikom Cezara, lecz nie wp?yn?? znacz?co na jego karier? polityczn?. Po zakończeniu misji Cezar powróci? do Bitynii pod pretekstem prowadzenia spraw s?dowych ?jakiego? wyzwoleńca”. Pog?oski o domniemanym zwi?zku Cezara z Nikomedesem sta?y si? silniejsze, gdy przed ?mierci? ten zapisa? w testamencie swoje królestwo Rzymowi.

W samej kampanii wojennej Cezar wykaza? si? m?stwem przy zdobywaniu miasta, za co zosta? odznaczony tzw. corona civica, która by?a przyznawana tym, którzy ocalili w bitwie obywateli rzymskich. Odznaczenie to wi?za?o si? z wieloma zaszczytami i przywilejami – m.in. senatorowie musieli wstawa?, kiedy odznaczona osoba wchodzi?a do senatu.

Po zakończonej misji wojskowej nie powróci? do Rzymu, w którym wci?? panowa? Sulla. Przeniós? si? do floty Publiusza Serwiliusza Izauryjskiego w Cylicji, gdzie jako oficer prowadzi? kampani? przeciwko licznym piratom, którzy mieli swe siedziby w górskich rejonach tej krainy.

W 79 roku p.n.e. Sulla zrezygnowa? z dyktatury i w rok pó?niej zmar?. Jego ?mier? rozpocz??a nowy okres walki o w?adz?. Cezar zdawa? sobie spraw?, co potem potwierdzi?a kl?ska Marka Lepidusa próbuj?cego obj?? w?adz?, ?e jest jeszcze za wcze?nie na przej?cie w?adzy od optymatów. Byli oni wci?? dominuj?cym stronnictwem politycznym, skupiaj?cym w swoim gronie wi?kszo?? licz?cych si? przywódców.

Cezar postanowi? najpierw zdoby? popularno??. Podobnie jak wcze?niej uczyni? to, walcz?c i dowodz?c, teraz chcia? udowodni?, ?e jest bardzo dobrym mówc? i administratorem oraz znawc? prawa. W tym celu pozwa? w roku 77 p.n.e. do s?du Gnejusza Dolabell?, by?ego konsula, o nadu?ycia i wy?udzenia pope?nione w czasie sprawowania w?adzy w prowincji Macedonia. Osoba ta by?a wybrana nieprzypadkowo – jako stronnik zmar?ego Sulli by? on politycznym przeciwnikiem Cezara, ponadto wspiera?a go ludno?? prowincji, jednak Dolabella, g?ównie dzi?ki uk?adom, spraw? wygra?.

W roku 75 p.n.e., podczas podró?y na Rodos w celu podj?cia studiów u Apolloniosa Molona, Cezar zosta? porwany przez piratów. Przebywa? wraz ze swoj? za?og? w?ród rabusiów, jednocze?nie wysy?aj?c swoje s?ugi do Grecji w celu zebrania okupu. Znana anegdota, podawana ju? przez Swetoniusza, mówi, ?e porwany przez piratów stanowczo protestowa? przeciw okupowi 20 talentów srebra, jako zbyt niskiemu (zaproponowa? 50). Jawnie przy tym grozi? piratom, co odbierano raczej jako ?art. Jednak po uwolnieniu za okupem Cezar zebra? wrogo nastawionych wobec piratów Greków i zem?ci? si?, powracaj?c do obozowiska swych niedawnych ciemi??ycieli i wszystkich ich zabijaj?c.

Pocz?tek dojrza?ej kariery politycznej Cezara

W 74 roku p.n.e. król Pontu Mitrydates VI Eupator zaatakowa? Bityni?. W tym czasie w zaatakowanych prowincjach wojska rzymskie by?y bardzo nieliczne i rozproszone. Cezar podj?? wtedy spontaniczn? decyzj? wyprawy w rejony walki, aby zebra? wojsko i uderzy? na armi? przeciwnika. Pomimo braku do?wiadczenia oraz odpowiednich funkcji dowódczych, uda?o mu si? zebra? wszystkie rozproszone oddzia?y rzymskie, a nawet ochotników i uderzy? niespodziewanie na armi? wroga, która wycofa?a si?, oddalaj?c zagro?enie dla państwa rzymskiego.

Podczas pobytu na wschodzie otrzyma? wiadomo?? o ?mierci swojego wuja Aureliusza Kotty, piastuj?cego urz?d w kolegium pontyfików. By? to urz?d kap?ański sprawuj?cy piecz? nad sprawami religijnymi, przez co mo?na by?o po?rednio mie? wp?yw na polityk?. Poinformowano go, ?e to w?a?nie on ma zast?pi? swojego krewnego. Rok 73 p.n.e. jest uwa?any za pocz?tek dojrza?ej kariery politycznej Cezara.

Oko?o roku 68 p.n.e. zosta? kwestorem prowincji Hiszpania Dalsza. Móg? dzi?ki temu zasiada? w senacie. Stanowisko kwestora nie satysfakcjonowa?o Cezara, gdy? dzi?ki niemu popularny by? tylko w swej prowincji. Planowa? nawet zbrojne wyst?pienie przeciwko Rzymowi, jednak wobec niewielkich si? militarnych szybko porzuci? ten plan. O?eni? si? wkrótce z Pompej?, wnuczk? samego Sulli. W owym czasie kochanek mia? wiele, ale bli?ej wi?za? si? tylko z tymi, które mog?yby mu pomóc zarówno w karierze politycznej, jak te? w udzielaniu informacji; Pompeja by?a w?a?nie tak? osob?.

Po ?lubie z ni? zosta? mianowany kuratorem drogi Via Appia, prowadz?cej z Rzymu do Brundyzjum. By? to urz?d pozornie drugorz?dny, ale w istocie do?? wp?ywowy. Stanowisko to wykorzysta? do zaskarbienia sobie wdzi?czno?ci i szacunku podró?uj?cych poprzez dobre administrowanie t? drog?. Wyda? ogromn? sum? pieni?dzy na dobre sprawowanie powierzonej mu funkcji, czym uzale?ni? si? od Krassusa, od którego cz?sto po?ycza? du?e sumy pieni?dzy.

W 65 roku p.n.e. Cezar zosta? edylem kurulnym. Jego g?ównym zadaniem by?o od tej pory czuwanie nad porz?dkiem i budownictwem w Rzymie; przede wszystkim jednak nad organizacj? igrzysk. Wykaza? si? przy tym rozrzutno?ci?, wystawiaj?c du?? liczb? gladiatorów do pokazowych walk.

Juliusz Cezar – popiersie z kolekcji Farnese, w Museo Archeologico Nazionale w Neapolu

W roku 63 p.n.e. zosta? wybrany na stanowisko Pontifeksa Maximusa, czyli najwy?szego kap?ana, po zmar?ym Kwintusie Metellusie Piusie. Pontifex maximus sprawowa? zwierzchnictwo nad ca?o?ci? ?ycia religijnego w Rzymie, ale tak?e – i co bardziej interesowa?o Cezara – mia? powa?ne wp?ywy polityczne, polegaj?ce g?ównie na prawie do ustalania listy rodów senatorskich. Pokona? w walce o ten urz?d bardzo wp?ywowych urz?dników – Izaurykusa i Katulusa, który, jak twierdzi? Plutarch, boj?c si?, ?e przegra, próbowa? przekupi? Cezara znaczn? sum? pieni?dzy, oczywi?cie bezskutecznie. Prawd? jest jednak, ?e w owym czasie przekupstwa by?y powszechne. Sam Cezar wydatkowa? wielk? kwot?, aby wkupi? si? w przychylno?? ludu i wp?ywowych osób.

Do?? wa?nym, cho? niejednoznacznie odbieranym, w?tkiem w jego karierze politycznej by? tzw. spisek Katyliny. Lucjusz Sergiusz Katylina zosta? oskar?ony o zbrodnie w czasie pe?nienia funkcji namiestnika Afryki, ale nikt nie potrafi? udowodni? mu winy. Jednak proces ten uniemo?liwia? mu obj?cie urz?du konsula, do którego ka?dy rzymski polityk d??y?. Podj?? wi?c w roku 63 p.n.e. nieudany – jak si? pó?niej okaza?o – spisek w celu przej?cia w?adzy w Rzymie. Cezar równie? by? podejrzewany o udzia? w tym spisku. Swój udzia? w spisku mia? mie? tak?e Krassus, który fundowa? kolejne starania Katyliny o urz?d konsula.

Uczestnicy spisku zostali w końcu schwytani i postawieni przed senatem. Sam Katylina zbieg? z Rzymu. W czasie procesu wi?kszo?? senatorów by?a za kar? ?mierci dla spiskowców. Cezar natomiast o?wiadczy?, ?e karanie ?mierci? bez s?du, zw?aszcza ludzi znanych, zas?u?onych dla państwa i ze znamienitych rodów, by?oby niesprawiedliwe i niezgodne z rzymskimi zwyczajami. Stwierdzi?, ?e lepszym rozwi?zaniem by?oby ich uwi?zienie w ró?nych cz??ciach imperium. I cho? pocz?tkowo pomys? ten spodoba? si? niektórym senatorom, to jednak przemowa Katona i Katulusa doprowadzi?a do skazania spiskowców na ?mier?. Cezar by? ?wiadomy, ?e je?eli b?dzie wnosi? o uniewinnienie pojmanych, b?dzie to oczywistym dowodem jego powi?zania ze spiskiem; podobnie jego zgoda na kar? ?mierci mog?aby by? odebrana jako próba sztucznego odci?cia si? od nich, poprzez stracenie ?wiadków jego ewentualnej wspó?pracy.

W 61 roku p.n.e. po zakończeniu pretury Cezar jeszcze raz wyjecha? do Hiszpanii Dalszej (Hispania Ulterior), tym razem jako namiestnik. Tam te? podj?? na w?asn? r?k? akcj? zbrojn? przeciwko dot?d niepodbitym plemionom górskim. Pocz?tkowo Cezar zaj?? wi?kszo?? wsi, jednak gdy uciekaj?ca ludno?? schroni?a si? na pobliskiej wyspie, Cezar podj?? do?? niefortunn? decyzj?. Rozkaza? zbudowa? tratwy, na których ?o?nierze mieli si? przedosta? na ow? wysp?. Na skutek odp?ywu, który poch?on?? wi?kszo?? oddzia?u, a tak?e oporu, jaki stawiono reszcie na wyspie, z ca?ej kampanii uratowa? si? tylko jeden ?o?nierz, który wróci? wp?aw. Dopiero po tygodniu przyby?y z Gades okr?ty, na których Rzymianie przedostali si? na wysp? i wybili wyg?odzonych uciekinierów. Nast?pnie Cezar pop?yn?? w kierunku miasta Brigancjum, które podda?o si? bez walki. Ogólnie kampania hiszpańska zosta?a przyj?ta pozytywnie, imperium uzyska?o do?? du?e terytoria, a Cezar zosta? uznany za imperatora. Spisa? si? tak?e jako administrator prowincji – stara? si? zarówno odprowadzi? jak najwi?ksze dochody z prowincji, ale tak?e zakaza? zajmowania przez wierzycieli wi?cej ni? 2/3 maj?tku d?u?nika.

Og?oszenie Cezara imperatorem da?o mu prawo do triumfu w Rzymie. Problem jednak polega? na tym, ?e chcia? z?o?y? czym pr?dzej swoj? kandydatur? na urz?d konsula na rok 59 p.n.e., a jako dowódca armii musia? – zgodnie z tradycj? – czeka? pod bramami miasta na zezwolenie Senatu na wej?cie do miasta. Cezar chcia? wykorzysta? mo?liwo?? z?o?enia kandydatury zaocznie, jednak mo?liwo?? t? skutecznie zablokowa? Marek Porcjusz Katon. Maj?c do wyboru triumf albo tytu? konsula, Cezar zrezygnowa? z tego pierwszego.

Pierwszy triumwirat i jego konsekwencje dla Rzymu

Nied?ugo po powrocie, w roku 60 p.n.e., Cezar zawar? I triumwirat – tajne porozumienie z konsulami Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem, dzi?ki czemu zosta? wybrany konsulem na rok 59 p.n.e. Kwestia pierwszego triumwiratu jest przez wspó?czesnych historyków ró?norako interpretowana, jednak najcz??ciej przyjmuje si?, ?e dominuj?c? pozycj? w tym spisku politycznym mia? Pompejusz, posiadaj?cy du?e zaplecze polityczne, oraz Krassus z równie du?ym zapleczem finansowym, podczas gdy Cezar, z racji swojej popularno?ci w?ród ludu i wojska, by? tylko wykonawc? ich decyzji.

Cezar natychmiast podj?? jedn? z najwa?niejszych reform – reform? agrarn?. Podstawow? zmian? by? zakaz przeprowadzania przymusowego wykupu ziemi bez zgody w?a?ciciela. Umo?liwiono tak?e nadzia?y ziemi, w pierwszej kolejno?ci obiecanej zas?u?onym weteranom Pompejusza. Te najwa?niejsze punkty reformy musia?y by? zaakceptowane przez senat. Przeciwnicy Cezara, z Katonem na czele, nie chcieli do tego dopu?ci?. Katon, znany ze swych d?ugich przemówień w senacie, próbowa? ?przegada?” projekt, wykorzystuj?c zasad?, ?e senatorowi nie mo?na by?o przerwa?. Cezar podj?? wtedy dosy? nieprzemy?lan? i porywcz? decyzj? – uwi?zi? Katona. Spotka?o si? to z protestem wielu senatorów, w?ród których Katon cieszy? si? du?? popularno?ci?. Stwierdzili oni, ?e ?woleliby by? z Katonem w lochu ni? z Cezarem tutaj”. Cezar straci? na swojej popularno?ci politycznej – w oczach ludu nie by? ju? uwa?any za sprawiedliwego, a jemu samemu nie uda?o si? przedstawi? przeciwników politycznych jako nieprzejednanych i szkodz?cych ogó?owi. Bibulus, przera?ony determinacj? Cezara, do końca sprawowania urz?du nie pokaza? si? w Senacie, ograniczaj?c si? do oficjalnego obwieszczania, ?e nadal ?bada znaki zes?ane przez bogów” (co wbrew jego zamierzeniom doda?o mu tylko komiczno?ci, nie za? powa?ania).

Cezar zdo?a? ostatecznie przeforsowa? reform? z pomoc? dwóch pozosta?ych triumwirów. Nast?pi?o kolejne g?osowanie nad ustaw?, ale znów jeden z optymatów – tym razem Bibulus – próbowa? przeszkodzi? g?osowaniu, sugeruj?c, ?e znaki na niebie na to nie pozwalaj?, lecz zosta? potraktowany na posiedzeniu senatu kub?em nieczysto?ci. Pozosta?ych jego kompanów zwalczono si?? i w ostateczno?ci ustaw? przyj?to. Na nic si? zda?y pó?niejsze protesty – nikt z senatorów nie odwa?y? si? sprzeciwi? trzem wielkim przywódcom.

Kolejnym w?tpliwym ze wzgl?du na wzrost popularno?ci Cezara by? wybór na trybuna ludowego Klodiusza. Ws?awi? si? on zw?aszcza kazirodczym zwi?zkiem z siostr? oraz profanacjami religijnymi, ale Cezarowi by? potrzebny, ?eby pozby? si? z Rzymu Cycerona, czego Klodiusz rzeczywi?cie dokona?. Uchwali? jako trybun ludowy ustaw? skazuj?c? na wygnanie ka?dego, kto dopu?ci si? zabójstwa bez wyroku s?dowego. Oczywi?cie ustawa ta uderza?a w Cycerona, który wyda? na ?mier? spiskowców Katyliny. Cyceron zosta? wyp?dzony, a jego maj?tek zagrabiony przez Klodiusza. Cezar pozby? si? swego kolejnego d?ugoletniego przeciwnika.

Na tle tych istotnych wydarzeń rozgrywa?y si? prywatne, cho? niemniej istotne, sprawy Cezara. Pompejuszowi, który wcze?niej mia? mie? romans z ukochan? Cezara, zaoferowa? swoj? córk? Juli?, mimo ?e by?a ju? zar?czona z Serwiliuszem Cepionem. Maria? ten umocni? polityczne wi?zy Pompejusza z Cezarem, cho? jego motywem by?o prawdopodobnie tak?e silne uczucie Pompejusza do Julii. Sam Cezar o?eni? si? z Kalpurni?, córk? Pizona, któremu zagwarantowa? stanowisko konsula.

W Rzymie by?o ju? wiadomo, ?e rz?dzi trójka polityków, którym nikt nie o?mieli si? sprzeciwi?. Senat ?wieci? pustkami, ale Cezarowi nie przeszkadza?o to w uchwalaniu kolejnych ustaw. Jedn? z nich by?o przyznanie mu na pi?? lat namiestnictwa w Galii Przedalpejskiej i Ilirii z granic? na rzece Rubikon oraz Galii Narbońskiej. Zw?aszcza ta ostatnia kusi?a Cezara mo?liwo?ciami prowadzenia tak potrzebnych mu kampanii wojennych i zdobycia pieni?dzy.

Namiestnictwo Cezara w Galii

Przebieg kampanii galijskiej Juliusza Cezara

Cezar wybra? si? do Genewy w marcu 58 roku p.n.e., ?eby tam zorganizowa? akcj? zbrojn? przeciwko Helwetom. Nie zagra?ali oni w sposób bezpo?redni państwu rzymskiemu, jednak stanowili dobry pretekst dla Juliusza do zdobycia ?upów i s?awy. Cezar rozbi? doszcz?tnie 300-tysi?czne plemi?, a ocala?ych wzi?? w niewol?.

Kolejnym plemieniem, które mia?o zagra?a? bezpieczeństwu Republiki Rzymskiej, by?o germańskie plemi? Swebów, dowodzone przez wojowniczego Ariowista. Powodem do wojny mia? by? konflikt z plemieniem Eduów, sprzymierzonym z Rzymem. Cezar dowodzi? osobi?cie si?ami znacznie przewa?aj?cymi technicznie i liczebnie wroga. Po kilku dniach walk u stóp Wogezów Germanie rzucili si? do ucieczki. Dzi?ki swemu zwyci?stwu powstrzyma? on na d?ugie lata ekspansj? Germanów na Gali?.

Jesieni? 58 roku p.n.e. Cezar da? odpocz?? swojej armii i rozlokowa? j? na do?? rozleg?ych terytoriach; sam uda? si? do swojej prowincji nad Padem. Jednak ju? w 54 r.p.n.e. podj?? kolejn? zwyci?sk? wypraw?, tym razem przeciwko Belgom, nast?pnie przeciwko Nerwiom, których tak?e pokona?. Zwyci?stwa te wywo?a?y powszechny zachwyt i rado?? w Rzymie, og?oszono nawet pi?tnastodniowe ?wi?ta.

Zjazd triumwirów w Lukce

W 56 roku p.n.e. w mie?cie Lukka odby? si? zjazd triumwirów oraz wielu innych wp?ywowych osobisto?ci. Cezar wezwa? do siebie swoich dawnych politycznych wspó?pracowników w obawie o przetrwanie sojuszu – w Rzymie dochodzi?o do wa?ni pomi?dzy Krassusem a Pompejuszem, który to w obawie o swoj? pozycj? zacz?? wspó?pracowa? z optymatami, zezwalaj?c nawet na powrót Cycerona do Rzymu. Sytuacja ta by?a dla Cezara o tyle niebezpieczna, ?e jego przeciwnicy polityczni wnosili postulaty usuni?cia ustaw Cezara i odwo?ania go z Galii. Krassus, Pompejusz i Cezar uzgodnili mi?dzy sob? podzia? wp?ywów w Republice – dwaj pierwsi otrzymali konsulat, Cezar za? przed?u?enie dowództwa w Galii na pi?? lat oraz znaczn? kwot? pieni?dzy. Cezar zapewni? sobie w ten sposób przychylno?? triumwirów, a tak?e swoje dawne prowincje – czyli pole do popisów wojskowo-politycznych oraz administracyjnych.

Bunty w Galii

Przed?u?enie namiestnictw Cezara w Galii wywo?a?y niepokoje w Bretanii, zamieszkiwanej wówczas przez Wenetów. Zacz?li oni podejrzewa?, ?e w najbli?szym czasie Cezar zaplanuje inwazje na ich ziemie. Utworzyli do?? du?? koalicj? plemion germańskich, które zacz??y zagra?a? bezpieczeństwu Republiki.

Uwi?zienie pos?ów Cezara przez Wenetów da?o mu bezpo?redni pretekst do wszcz?cia wojny. Wyda? rozkaz zbudowania floty, której dowództwo powierzy? Decymusowi Brutusowi, sam za? obj?? dowództwo nad si?ami l?dowymi. Decyduj?ce walki odby?y si? jednak na morzu. Po odniesieniu zwyci?stwa zem?ci? si? brutalnie za uwi?zienie pos?ów – kaza? wymordowa? ca?? starszyzn? weneck?, zaatakowa? tak?e sojuszników Wenetów, ?eby odstraszy? w ten sposób pozosta?e plemiona przed takim post?powaniem.

Podobny los spotka? w latach 54–53 p.n.e. Brytów, którzy tak?e, cho? nie bez trudno?ci, zostali rozgromieni. Kampania ta nie przynios?a jednak wielu zysków – Brytowie nie byli bogatym plemieniem, a straty, jakie Cezar poniós? w wyniku walk, przeros?y ?upy. Jedynym sukcesem Cezara by? fakt, ?e jemu jako pierwszemu uda?o si? przeprawi? rzymskie oddzia?y przez kana? La Manche oraz na d?ugi czas skutecznie zniech?ci? ich do ingerowania w sprawy polityczne na kontynencie.

Po powrocie do Galii dosz?a do niego wiadomo?? o ?mierci jego córki, ?ony Pompejusza, Julii, co zerwa?o ostatecznie przyjacielskie stosunki mi?dzy nimi. Plutarch nazwa? ten zwi?zek wi?zi? powinowactwa, która Rzeczpospolit?, trawion? chorobami wewn?trznymi, utrzymywa?a przynajmniej w pokoju i zgodzie. W tym czasie w Galii, na skutek kl?ski nieurodzaju i znacznego rozproszenia si? rzymskich, wybuch? bunt plemion galijskich. Cezar by? daleko, ale zdo?a? zebra? 7-tysi?czn? armi? i wyruszy? na odsiecz. W mi?dzyczasie barbarzyńcy rozbili w Atuatuka armi? licz?c? 6000 ?o?nierzy. Cezar kaza? wszystkich przywódców powstania wymordowa?, a tereny zajmowane dotychczas przez owe plemiona z?upi?.

Bunt Wercyngetoryksa

Wercyngetoryks poddaje si? Cezarowi po upadku obleganej Alezji (mal. Lionel-No?l Royer, 1899)

Sytuacja w państwie rzymskim oraz os?abienie pozycji politycznej Cezara doprowadzi?y w roku 53 p.n.e. do buntu w Galii. Powstaniem kierowa? Wercyngetoryks. Wed?ug Plutarcha, Cezar postanowi? wtedy zebra? ca?? dost?pn? armi? i wbrew zasadom sztuki wojennej od razu wyruszy? przeciw liczniejszemu nieprzyjacielowi.

Energiczno?? dzia?ań oraz element zaskoczenia spowodowa?, ?e Cezar odniós? sukces. Po drodze rozgromi? rozproszone i nieprzygotowane do walki oddzia?y Galów, doznaj?c jednak pora?ki w bitwie pod Gergowi?. Nast?pnie oblega? doskonale bronion? twierdz? w Alezji i zdoby? j? w 52 roku p.n.e., bior?c do niewoli ukrywaj?cego si? w niej Wercyngetoryksa. Po raz pierwszy armia rzymska wybudowa?a tak gigantycznych rozmiarów umocnienia. Jeden pas umocnień mia? nie pozwoli? Wercyngetoryksowi wydosta? si? z Alezji, a drugi chroni? armi? Cezara przed galijskimi posi?kami, które wkrótce nadci?gn??y w sile 250 000 ludzi. Galom nie uda?o si? przerwa? obl??enia, a oblegani w Alezji poddali si? z powodu g?odu. Cezar odniós? wielkie zwyci?stwo. Wed?ug wspó?czesnych badań Cezar okupi? swój sukces wielkimi stratami w ludziach.

Samo pokonanie Wercyngetoryksa nie zakończy?o powstania. Ju? na pocz?tku 51 roku p.n.e. musia? walczy? z Biturgigami. Cezar jednak, podobnie jak cz?onków sojuszu galijskiego, nie potraktowa? ich surowo, ??daj?c jedynie okupu i nielicznych niewolników. Ostatni konflikt, zdobycie miasta Uksellodunum, zakończy? jednak bardzo brutalnie, odcinaj?c wszystkim buntownikom r?ce, chc?c przez to utrwali? pot?g? Rzymu, ale tak?e da? do zrozumienia Galom, jak wysoka jest cena nielojalno?ci.

Ogólnie kampania przeciwko Galom zakończy?a si? sukcesem, jednak ogrom zniszczeń i ludobójstwa w wykonaniu Cezara by? przera?aj?cy – milion zabitych, kolejny milion w niewoli – co na tamte czasy by?o liczb? kolosaln? – zniszczone prowincje, miasta i wsie. S?aw? i powa?anie, jak? zdoby? dzi?ki tej kampanii, doskonale wykorzysta? do swoich przysz?ych politycznych planów. Umocni? tak?e swoj? pozycj? jako wódz – ?o?nierze byli mu wiernie oddani, gotowi spe?ni? ka?de jego ?yczenie. W trakcie tej kampanii Cezar wprowadzi? do armii wiele innowacji. Ulepszy? sztuk? obl??nicz?, m.in. przez psychologiczne zastosowanie niektórych urz?dzeń obl??niczych, które Cezar uwa?a? za ma?o przydatne z czysto taktycznego punktu widzenia, ale przydatne do wywo?ywania pop?ochu w szeregach wroga. Utworzy? jazd? rezerwow? i podwoi? jej ?o?d.

Rozpad pierwszego triumwiratu

Latem 53 roku p.n.e. Cezar dowiedzia? si? o ?mierci Krassusa pod Carrhae. Triumwirat przesta? ju? definitywnie istnie?. Cezarowi nie uda?o si? odnowi? zwi?zków rodzinnych z Pompejuszem, który po?lubi? wdow? po Krassusie. W samym Rzymie panowa?a wtedy anarchia, wi?c senat przyzna? Pompejuszowi pojedynczy urz?d konsularny, co wcze?niej nie mia?o miejsca. Cezar wykorzysta? t? sytuacj?, wysuwaj?c ??danie wobec swego sprzymierzeńca stworzenia mo?liwo?ci kandydowania zaocznie na urz?d konsula.

Droga Cezara do jedynow?adztwa

Juliusz Cezar nad Rubikonem (mal. Gustave Boulanger, 1854)

Z pocz?tkiem roku 50 p.n.e. wygas? urz?d namiestnictwa Cezara w jego dotychczasowych prowincjach. Z obawy o swoj? pozycj? polityczn? i mo?liwo?? degradacji do rangi zwyk?ego obywatela rzymskiego chcia? obj?? urz?d konsula, ale na przeszkodzie stan??y ustawy przygotowane przez samego Pompejusza. Pierwsza z nich wprowadza?a obowi?zkowy okres pi?ciu lat przerwy pomi?dzy urz?dem sprawowanym w Rzymie a urz?dem namiestnika. Druga nakazywa?a obowi?zek stawienia si? w Rzymie w przypadku ch?ci z?o?enia swej kandydatury na urz?d konsula. Sytuacj? zaostrza? fakt, ?e przeciwnicy polityczni w Rzymie próbowali ju? znale?? nast?pc? na urz?d Cezara w Galii, a Pompejusz za??da? od swego dawnego sojusznika zwrotu dwóch legionów, które senat przekaza? Cezarowi na czas walk z Galami.

Cezar musia? zrobi? co?, aby nie utraci? wszystkiego co dot?d osi?gn??. Skorzysta? z wielkiego maj?tku, jaki zdoby? w czasie swojego namiestnictwa do przekupienia stronników politycznych Pompejusza, znajduj?cych si? w trudnej sytuacji maj?tkowej. Pompejusz obwo?a? si? jednak obrońc? Republiki i senatu, i zdoby? przychylno?? wi?kszo?ci rodów senatorskich, które obawia?y si? pot?gi Cezara. Samym Galom pod koniec swego namiestnictwa zmniejszy? wymiar daniny i nie ingerowa? w ich wewn?trzne sprawy, czym zapewni? sobie ich przychylno?? w przysz?o?ci. Oddanym ?o?nierzom wyp?aci? du?e sumy za walk? w Galii.

W Rzymie nie brakowa?o mu przeciwników – senat odwo?a? Cezara z namiestnictwa, pozbawi? go tak?e mo?liwo?ci ubiegania si? o urz?d konsula zaocznie. Wys?anników Cezara przys?anych do Rzymu Senat rozkaza? odes?a? bez wys?uchania, co mieli do powiedzenia. Fakt ten wykorzysta? Cezar, ?eby przekona? swoich ?o?nierzy do akceptacji dokonania przewrotu wojskowego w Rzymie. Przekraczaj?c granic? Italii na rzece Rubikon, wypowiedzia? s?ynne s?owa alea iacta est – ?ko?ci zosta?y rzucone”. Pokonanie tej granicy na czele wojska by?o ju? jawnym przeciwstawieniem si? legalnej w?adzy Senatu, od którego nie by?o ju? odwrotu. Rozpocz??a si? trwaj?ca kilka lat wojna domowa (bellum civile). Pierwszym posuni?ciem Cezara by?o zaj?cie Ariminum. W Rzymie zapanowa?a panika – wszyscy pami?tali rzezie za czasów Gajusza Mariusza i panowa?o przekonanie, ?e teraz te? tak b?dzie. Sam Cezar nie napotyka? oporu na swojej drodze – bez trudu zdoby? miasto Korfinium, a broni?cego go Domicjusza Ahenobarbusa pu?ci? wolno, daj?c mu nawet wojskow? kas?. Cezar oficjalnie g?osi?, ?e w imieniu ludu rzymskiego broni Republiki i urz?du trybunów ludowych przed zmow? rodów senatorskich. Zupe?nie zaskoczony obrotem spraw Pompejusz wraz z popieraj?cymi go senatorami opu?ci? Itali?, a Cezar wkroczy? do Rzymu. Natychmiast otworzy? skarbiec i uzyska? pieni?dze potrzebne na dalsz? kampani? wojenn?. Uda? si? do Hiszpanii, aby rozprawi? si? ze stronnikami Pompejusza, którzy mogli zagra?a? jego dalszym dzia?aniom na Wschodzie.

Na drodze Cezara stan??o miasto Massalia, które nie chcia?o opowiedzie? si? po jego stronie. Pocz?tkowo bra? udzia? w obl??eniu, jednak po pewnym czasie ruszy? na czele niewielkiego oddzia?u do Hiszpanii. Pokona? tam, nie bez trudów, armi? Afraniusza i Petrejusza, pokonanych jednak nie ukara? – kaza? tylko rozwi?za? ich armi?. W sierpniu i wrze?niu 49 roku p.n.e. Cezar zaj?? bez walki Hiszpani? Dalsz? oraz zdobyt? w drodze powrotnej do Rzymu Massali?.

Po powrocie do Rzymu, w grudniu 49 roku p.n.e. zosta? obwo?any przez zastraszony i zdekompletowany senat dyktatorem. Pozwoli? na powrót do ojczyzny osobom wygnanym jeszcze za czasów Sulli, uwolni? ludzi z d?ugów, przywróci? prawa do urz?dów. Funkcj? dyktatora sprawowa? tylko 11 dni, zapewniaj?c sobie wybór na konsula w nast?pnym roku.

W ?lad za Pompejuszem

Pomnik Juliusza Cezara w Rzymie

Cezar wiedz?c, ?e nie ma przewagi na morzu, postanowi? zaskoczy? przebywaj?cego w Grecji, od czasu przej?cia przez niego w?adzy w Rzymie, Pompejusza. Zebra? szybko siedem legionów i bez specjalnie du?ej eskorty okr?tów wojennych przeprawi? si? na tereny dzisiejszej Albanii. Od stycznia do lipca 48 roku p.n.e. trwa?y podchody i prowokacje ze strony Cezara, który znajdowa? si? w gorszym po?o?eniu, b?d?c odci?tym od wszelkiego zaopatrzenia. Po przybyciu d?ugo oczekiwanych posi?ków dowodzonych przez Marka Antoniusza Cezar postanowi? spróbowa? pobi? Pompejusza. Dosz?o do bitwy pod Dyrrachium, w której armia Pompejusza pobi?a armi? Cezara, jego samego nara?aj?c na wielkie niebezpieczeństwo. Tylko b??d Pompejusza uratowa? Cezara przed ostateczn? katastrof?. Wszystkich pojmanych jeńców Labienus, stronnik Pompejusza, straci?. Wstrz?sn??o to mocno opini? o stronnictwie Pompejusza (Cezar zachowywa? si? w tym okresie bardzo rycersko w stosunku do pokonanych nieprzyjació?), zw?aszcza ?e niejednokrotnie zdarza?o si?, i? na polu bitwy przeciw sobie stawali bliscy krewni. Wobec ogromnych strat i trudno?ci zaopatrzeniowych Cezar postanowi? wycofa? si? na wschód, w kierunku nadchodz?cej armii Kwintusa Metellusa Scypiona, maj?cej wzmocni? si?y Pompejusza, który rozbi? obóz nad rzek? Enipeus ko?o Farsalos.

Tam te? 9 sierpnia 48 roku p.n.e. dosz?o do decyduj?cej bitwy. Przeciwko 22 000 ?o?nierzy Cezara w 80 kohortach stan??o 45 000 ludzi Pompejusza (110 kohort). Cezar dzi?ki swej taktyce, szcz??ciu i b??dom Pompejusza zdo?a? jednak pokona? przewa?aj?ce si?y wroga i zdoby? obóz Pompejusza. Po bitwie Cezar wszystkim jeńcom, którzy zobowi?zali si? do niestawania przeciw niemu ponownie, darowa? wolno??, a wy?szym oficerom tak?e prawo zachowania maj?tku. Cezar w ten sposób chcia? unikn?? porównywania do mordów Sulli czy te? niezbyt godnych chwa?y poczynań Gajusza Mariusza. Stosowa? te? ca?kiem ?wiadomie bardzo skuteczn? taktyk? ?kto nie jest przeciw mnie, jest ze mn?”, podczas gdy druga strona stosowa?a zasad? ?kto nie jest ze mn?, jest przeciw mnie”. Od osób puszczanych wolno ??da? tylko przyrzeczenia nieprzy??czania si? do Pompejusza i jednocze?nie hojnie obdarowywa? wszystkich, którzy zdecydowali si? zmieni? front. Strategia ta spowodowa?a, ?e wi?kszo?? senatorów przenios?a si? w końcu do obozu Cezara i Pompejusz nie móg? ju? g?osi?, ?e jest obrońc? Republiki i Senatu.

Pompejusz zbieg? do Egiptu, gdzie zosta? podst?pnie zamordowany z rozkazu 14-letniego króla Ptolemeusza XIII, który obawia? si? o jego wp?yw na polityk? egipsk? i konflikt z Rzymem (inna rzecz, ?e król by? sterowany przez grono swoich najbli?szych doradców). Gdy Cezar wyl?dowa? w Aleksandrii, dosta? g?ow? zabitego Pompejusza. Legenda mówi, ?e widz?c pokonanego wroga, Cezar nie okaza? rado?ci – a wr?cz przeciwnie, zap?aka? i na czole Pompejusza z?o?y? poca?unek. W Egipcie toczy?a si? wtedy wojna domowa pomi?dzy dziedzicami tronu, nieletnim Ptolemeuszem XIII i jego starsz? siostr? Kleopatr? wygnan? z Aleksandrii. Cezar sprzymierzy? si? z Kleopatr?, która zosta?a jego kochank? i urodzi?a mu jego jedynego biologicznego syna – Ptolemeusza Cezariona. By?o to do?? niebezpieczne, bowiem przez d?u?szy czas Cezar pozostawa? jedynie ?go?ciem” w pa?acach w Aleksandrii, otoczonym przez podburzany t?um. Przy pomocy Cezara Kleopatra uzyska?a niepodzielnie egipsk? koron? po krótkiej wojnie aleksandryjskiej, zakończonej w roku 47 p.n.e.

Walka o umocnienie w?adzy

W drodze powrotnej do Rzymu, w 47 roku p.n.e., Cezar pokona? w bitwie pod Zel? buntuj?cego si? króla Pontu w Azji Mniejszej, Farnakesa II, a po zwyci?stwie, kończ?c wypraw? wojenn?, przes?a? do Senatu meldunek ze s?owami: veni, vidi, vici (?przyby?em, zobaczy?em, zwyci??y?em”). List z takimi w?a?nie s?owami dostarczono senatorowi Amincjuszowi.

Nast?pnie rozprawi? si? z resztkami pompejańczyków w Afryce pod wodz? Katona i Scypiona w bitwie pod Tapsus 6 kwietnia 46 p.n.e.

Reformy i jedynow?adztwo Cezara

Imperium Rzymskie pod koniec panowania Cezara

Po zwyci?stwie nad Pompejuszem Cezar móg? wreszcie sobie pozwoli? na poczwórny triumf w samym Rzymie latem 46 roku p.n.e. By?a to ogromna uroczysto?? opiewaj?ca jego zwyci?stwa w Galii, Egipcie, Poncie i Afryce. Odby?y si? kilkudniowe igrzyska, zabawy i turnieje, sam Cezar, ?eby zyska? przychylno?? ludu, hojnie obdarza? wszystkich ?upami wojennymi.

Korzystaj?c z tego, ?e nikt nie móg? ju? skutecznie zagrozi? jego w?adzy, przeprowadzi? liczne reformy maj?ce podnie?? państwo z anarchii i wieloletnich wojen. Obejmowa?y one równie? prowincje rzymskie, przyczyniaj?c si? do integracji Imperium. Zapocz?tkowa? m.in. romanizacj? prowincji zewn?trznych poprzez wielkie akcje przesiedleńcze z terenów Italii weteranów wojen i plebsu rzymskiego, g?ównie do Galii, Azji Mniejszej i Afryki. W roku 46 p.n.e., jako pontifex maximus, przeprowadzi? przy pomocy aleksandryjskiego astronoma Sosygenesa reform? kalendarza, tworz?c kalendarz juliański.

Za jego panowania powsta?y w Rzymie po raz pierwszy: ?wi?tynia marmurowa, ?uk triumfalny i budowle kopu?owe. Dokończono reform? roln?, zakazano piastowania urz?du namiestnika prowincji d?u?ej ni? dwa lata, rozwi?zano stowarzyszenia, które mog?y si? przyczynia? do spisków. Cezar w praktyce sta? si? jedynow?adc? Rzymu. Senat sta? si? instytucj? fasadow?. Jego sk?ad zosta? powi?kszony do liczby 900 senatorów, poprzez edykt Cezara podnosz?cy kilkaset rodów ekwickich do statusu nobilitas. Dzi?ki temu w Senacie zdecydowan? i sta?? przewag? uzyskali zwolennicy Cezara, cho? stare rody senatorskie nadal próbowa?y mu si? przeciwstawia?. W odró?nieniu od Sulli Cezar nie mordowa? ani nie skazywa? na banicj? swoich przeciwników, g?osz?c zasad? clementia (?agodno?? rz?dów). Nie m?ci? si? na swych dawnych przeciwnikach politycznych, cofaj?c nawet konfiskaty maj?tków.

Denar z podobizn? Cezara jako dyktatora (DICT[ator] PERPETVO) i wyobra?eniem Venus Victrix (44 p.n.e.)

Mimo to zosta? szybko znienawidzony przez star? arystokracj? za okazywanie niemal ca?kowitej pogardy dla starych instytucji republikańskich. Cho? formalnie stara? si? zachowywa? pozory legalno?ci swojej w?adzy, jego faktyczne decyzje prowadzi?y do niemal zupe?nego rozk?adu dawnego systemu rz?dów. Przyk?adem takiego podej?cia by?o nadawanie sobie i zwi?zanym z sob? ludziom najwa?niejszych stanowisk w państwie. W roku 49 p.n.e. przyj?? dyktatur?, któr? z?o?y? po wyborze na konsula, w roku 48 p.n.e. ponownie ?da? si? wybra?” na dyktatora, a w 47 p.n.e., gdy powróci? do Rzymu, a jego w?adza dyktatorska formalnie usta?a, zezwoli? na wybór konsulów w normalnym trybie. W roku 46 p.n.e. zerwa? jednak zupe?nie z t? fikcj?, ka??c si? mianowa? jedynym konsulem i to od razu na 5 lat. W 45 roku p.n.e. konsulat Cezara zosta? przed?u?ony do 10 lat.

Po za?atwieniu spraw w Rzymie Cezar rozgromi? ostatecznie stronników nie?yj?cego ju? Pompejusza. W listopadzie 46 roku p.n.e. Cezar, ju? jako konsul, wyruszy? do Hiszpanii, ?eby ostatecznie rozprawi? si? ze swymi przeciwnikami – synami Pompejusza – Sekstusem Pompejuszem i Gnejuszem Pompejuszem. Do walki dosz?o 17 marca 45 roku p.n.e. pod Mund?, w której armia Cezara zwyci??y?a pomimo przewagi wroga. Na placu boju legli jeden z synów Pompejusza, Gnejusz oraz Labienus, wódz wojsk Pompejusza.

Po bitwie pod Mund? nikt ju? nie by? w stanie zagrozi? jedynow?adztwu Cezara. 14 lutego 44 p.n.e. Senat obwo?a? Cezara dyktatorem wieczystym (dictator in perpetuum) najwy?szym kap?anem, imperatorem i ?ojcem ojczyzny”. Podczas igrzysk Antoniusz próbowa? wr?czy? mu koron?, ale ten jej nie przyj?? widz?c dezaprobat? licznie zebranego t?umu, ponadto Cezar nadal stara? si? zachowywa? pozory republikańskiej legalno?ci.

Zabójstwo Cezara

Zabójstwo Cezara (mal. Vincenzo Camuccini, 1805)

Na czele opozycji wobec Cezara stan?? Gajusz Kasjusz Longinus i Marek Juniusz Brutus. Longinus by? zwi?zany wcze?niej z obozem Pompejusza, po kl?sce pod Farsalos podda? si? Cezarowi, jednak nadal g?o?no wyra?a? wobec niego swoj? niech??. Odmiennie Brutus – by? przyjacielem dyktatora, ale z up?ywem czasu zacz?? go nienawidzi?, cho? w?a?nie, z ?aski Cezara, zosta? pretorem.

Cezara ostrzegano przed mo?liwo?ci? zamachu na jego ?ycie. Jednak on zawsze podchodzi? do tego z dystansem, twierdz?c, ?e ?y?by ca?y czas w obawie, gdyby ci?gle otacza?a go stra? przyboczna. By? przy tym pewny, ?e nikt nie odwa?y si? na dokonanie zamachu, gdy? wywo?a to kolejn? wojn? domow?. Na domiar planowa? wypraw? na Wschód, która mia?a si? rozpocz?? 18 marca 44 roku p.n.e. 15 marca 44 roku p.n.e., w dniu idów marcowych, Cezar omal nie pokrzy?owa? planów skrytobójców. ?ona b?aga?a go, aby pozosta? w domu, bowiem tej nocy m?czy?y j? krwawe koszmary. Cezar niepewnie, ale chcia? si? przychyli? do jej pró?b, jednak wizytuj?cy jego dom wys?annicy zamachowców przekonali go do wyj?cia na obrady senatu.

Przybywszy do portyku teatru Pompejusza, sali przeznaczonej na zebrania senatu, Cezar zaj?? miejsce w swym krze?le kurulnym. Wówczas podszed? doń Tiliusz Cymber, prosz?c o ?ask? dla wygnanego brata, a za nim zacz?li podchodzi? inni spiskowcy. Cezar rozdra?niony t? natarczywo?ci?, próbowa? wsta?, ale wtedy Cymber ?ci?gn?? mu tog?, co mia?o by? umówionym znakiem ataku dla wszystkich. Pierwszy cios zada? Publiusz Serwiliusz Kaska, jednak uderzenie by?o za s?abe. Cezar odp?aci? si? mu ugodzeniem rylca w rami?, jednak wtedy posypa?y si? na niego (wedle tradycji) 23 ciosy zadane sztyletami. Ostatni cios, zadany r?k? Brutusa, którego Cezar uwa?a? za przyjaciela, okaza? si? ?miertelny po którym pad?, zakryty w?asn? tog?, u stóp pos?gu Pompejusza, swego dawnego stronnika i wroga.

Skrytobójcy, którzy nie mieli ?adnych planów, rozbiegli si?. Zaskoczony i zdezorientowany lud pobudzi?a wzruszaj?ca i porywaj?ca pogrzebowa mowa Marka Antoniusza i obróci?a Rzym przeciwko zamachowcom. Wydano nakaz ?cigania ich. W ci?gu kilku lat wszyscy z nich ponie?li ?mier?, w bitwie lub z w?asnej r?ki. ?aden z wykonawców zamachu nie zmar? z przyczyn naturalnych. Longinus i Brutus pope?nili samobójstwo w roku 42 p.n.e.

Cezar nie zd??y? wi?c wype?ni? planów podboju Daków i Partów. W swym testamencie Cezar ustanowi? swoim spadkobierc? Gajusza Oktawiusza, pó?niejszego cesarza Oktawiana Augusta, wnuka swej siostry, Julii.

?ony, kochanki i dzieci Cezara

Cezar i Kalpurnia (mal. Frank B. Dicksee, 1875)

?ony

• Kornelia – pierwsza ?ona, matka dziecka Cezara – Julii, czwartej ?ony Pompejusza, córka konsula Cynny ze stronnictwa popularów. Ma??eństwo to by?o wynikiem porozumienia rodów kieruj?cych stronnictwem popularów, w zamierzeniu maj?c sta? si? ostoj? ich porozumienia. Odmowa Cezara wobec nakazu rozwodu wydanego przez ówczesnego dyktatora Sull? ze stronnictwa optymatów doprowadzi?a do pozbawienia Cezara posagu Kornelii i funkcji flamen Dialis oraz konieczno?ci ucieczki Cezara w Góry Sabińskie. Zmar?a w roku 69 p.n.e.
• Pompeja – druga ?ona w latach 67–61 p.n.e., wnuczka Sulli. Ma??eństwo zawarte zosta?o g?ównie z pobudek politycznych; rozwód nast?pi? z powodu afery w domu Cezara (Afery z misteriami Dobrej Bogini), zwi?zanej z domniemanym kochankiem Pompei – Klodiuszem.
• Kalpurnia – trzecia ?ona.

Kochanki

• Serwillia – kochanka, wed?ug niektórych ?róde? jej syn – Marek Juniusz Brutus mia? by? synem Cezara
• Kleopatra VII – kochanka, urodzi?a Cezarowi syna – Cezariona
• Nikomedes IV – niepotwierdzony (lecz powszechnie znany ze wzmianki u Swetoniusza, jeszcze za czasów Cezara, na zasadzie ?tajemnicy Poliszynela”) zwi?zek homoseksualny.

Dzieci Cezara

• Julia – z Korneli? Cynnill?
• Cezarion (zamordowany potem przez Oktawiana) – z Kleopatr?
• Oktawian August – adoptowany przez Cezara.

Drzewo genealogiczne rodziny cesarskiej

Dorobek literacki

C. Iulii Caesaris quae extant, 1678

Corpus Caesarianum

Oprócz mów, poezji i dramatów niezachowanych do naszych czasów, Cezar napisa? dwie s?awne monografie historyczne, które wchodz? do tzw. Corpus Caesarianum (wyd. w j. polskim: Corpus Caesarianum, t?um. i oprac. E. Konik, W. Nowosielska, Wroc?aw 2006):

• O wojnie galijskiej (Commentarii rerum gestarum belli Gallici albo inaczej De bello Gallico). Cezar napisa? siedem ksi?g tego dzie?a, ma ono jednak ich osiem. Autorem ósmej jest Aulus Hircjusz.
• O wojnie domowej (Commentarii rerum gestarum belli civilis) – ta monografia nie jest dokończona, prac? nad ni? przerwa?a Cezarowi ?mier? (wcze?niejsze wydanie w j. polskim: Cezar, O wojnie domowej, t?um. J. Parandowski, Warszawa 1951).

Dyskusyjne jest autorstwo Cezara w stosunku do dawniej przypisywanych mu pozosta?ych dzie?, sk?adaj?cych si? na tamten zbiór:

• O wojnie aleksandryjskiej (De Bello Alexandrino) – opisuj?ce wojn? aleksandryjsk?,
• O wojnie afrykańskiej (De Bello Africo) – opisuj?ce kampani? w pó?nocnej Afryce,
• O wojnie hiszpańskiej (De Bello Hispaniensis) – opisuj?ce walki w Hiszpanii.

Dzie?a zaginione

By? tak?e autorem pisma z dziedziny gramatyki De analogia, dedykowanego Cyceronowi, oraz pamfletów przeciwko Katonowi zatytu?owanych Anticatones. Te dwie pozycje nie zachowa?y si? do naszych czasów.

Urz?dy sprawowane przez Cezara i jego tytu?y honorowe

• 84–82 p.n.e. – flamen Dialis
• 81 p.n.e. – corona civica
• 73 p.n.e. – kolegium pontyfików
• 68 p.n.e. – kwestor Hiszpanii Dalszej
• 66 p.n.e. – kurator Via Appia
• 65 p.n.e. – edyl kurulny
• 63 p.n.e. – pontifex maximus
• 62 p.n.e. – pretor
• 61 p.n.e. – namiestnik Hiszpanii Dalszej
• 59 p.n.e. – konsul
• 58 p.n.e. – namiestnik Galii
• 49 p.n.e. – dyktator
• 48 p.n.e. – konsul
• 46 p.n.e. – dyktator na 10 lat, konsul
• 45 p.n.e. – ?konsul bez kolegi”
• 44 p.n.e. – konsul, pater patriae (ojciec ojczyzny), dyktator do?ywotni, odmowa przyj?cia tytu?u króla
• 42 p.n.e. – uchwa?? senatu i ludu zaliczony w poczet bogów jako ?Divus Iulius” – Boski Juliusz

Juliusz Cezar w filmie

Najbardziej znanym odtwórc? roli Juliusza Cezara w kinematografii jest Rex Harrison, który wyst?pi? w filmie Kleopatra (1963) w re?yserii Josepha L. Mankiewicza. Aktor ten zdoby? nominacj? do Oscara.

Zobacz te?

• drzewo genealogiczne Juliuszów Cezarów
• szyfr Cezara
• Forum Cezara
• Juliusz Cezar – sztuka Szekspira
• Juliusz Cezar – opera H?ndla

Bibliografia

• Gajusz Swetoniusz Trankwillus: ?ywoty cezarów. Zak?ad Narodowy im. Ossolińskich, 1987. ISBN 83-04-01648-6.
• Aleksander Krawczuk: Kronika staro?ytnego Rzymu. Warszawa: Iskry, 1994. ISBN 83-207-1432-X.
• James Neill: The Origins and Role of Same-sex Relations in Human Societies. Jefferson, N.C.: McFarland & Co., 2009. ISBN 978-0-7864-3513-5.
• John Peddie: The Roman War Machine. Stroud, Gloucestershire: Alan Sutton Publishing Ltd, 1996. ISBN 0-7509-1023-2.
• Gareth C. Sampson: The Defeat of Rome in the East. Casemate Publishers, 2008. ISBN 978-1-932033-89-2.
• TomT. Stevenson TomT., Julius Caesar and the Transformation of the Roman Republic, Routledge, 30 pa?dziernika 2014, ISBN 978-1-317-59754-4 [dost?p 2025-08-06]  (ang.).
• PaulP. Zanker PaulP., The Functions of Roman Art, [w:] ClementeC. Marconi (red.), The Oxford Handbook of Greek and Roman Art and Architecture, Oxford University Press, 2015, s. 310–326, ISBN 978-0-19-978330-4 [dost?p 2025-08-06]  (ang.).
• Tadeusz Zieliński: Rzeczpospolita Rzymska. Katowice: Wydawnictwo ??l?sk”, 1989. ISBN 83-216-0767-5.

Linki zewn?trzne

• Pisma Cezara, tzw. Corpus Caesarianum na The Latin Library
• Gajusz Juliusz Cezar – dzie?a w bibliotece Polona
• Julius Caesar, birth date 29 June 100 BC Jul.Cal. - Astro-Databank [online], astro.com [dost?p 2025-08-06] .